Locomotief 1501 overgedragen aan het Spoorwegmuseum

Op 6 mei 2020 was het 50 jaar geleden dat de eerste locomotief van de serie 1500 bij NS werd afgeleverd. Ons Spoorwegmuseum gaf aandacht aan dit ‘jubileum’ door de loc tijdelijk in het museum te plaatsen. De 1501 werd bewaard dankzij het initiatief van een groep Rotterdamse machinisten en opgeknapt door de leden van de werkgroep 1501, samen met leden van de stichting Klassieke Locomotieven (kortweg KLOK). For our British friends, click here!

Doordat in Engeland de spoorlijn Manchester - Sheffield (Woodhead-lijn, vernoemd naar de tunnel halverwege de lijn) de enige lijn was met 1500 volt gelijkstroom moest er ook apart materieel voor worden ontwikkeld. Het al in 1940 in dienst gestelde prototype (genummerd LNER 6701) werd na een aantal proefritten opgeborgen in verband met de tweede wereldoorlog. Op 3 september 1947 werd de inmiddels LNER 6000 genummerde loc op huurbasis naar Nederland overgebracht. Zo kon de LNER de NS helpen met het uitvoeren van de dienstregeling en NS de locomotief aan praktijktesten onderwerpen, waar de LNER niet aan toe kwam. Al snel kreeg de locomotief de bijnaam Tommy.
Mede op basis van de in Nederland opgedane praktijkervaring kwamen er behalve 57 locomotieven van het later als EM1 bekende type ook 6-assige locomotieven type EM2. Oorspronkelijk gepland 27, maar tijdens de bouw werd besloten om het bij zeven stuks te houden. De eerste locomotief, de E27000 kwam in september 1954 in dienst, al vrij snel gevolgd door de overige zes. De locomotieven EM2 hebben van 1954 tot oktober 1968 dienst gedaan op bovengenoemde Woodhead-lijn. Door het wegvallen van het kolenvervoer waren ze niet meer nodig.

Naar Nederland

De NS was in het kader van Spoorslag ’70 dringend op zoek naar nieuwe trekkrachten. Een medewerker van British Rail wees NS op de zeven locomotieven EM2. Op 20 augustus 1969 maakte een delegatie van de NS een proefrit met de E27002 en op basis van de resultaten besloot NS om de locomotieven over te nemen. De E27002 vertrok als eerste naar Nederland en op 7 oktober 1969 reed de locomotief een proefrit Utrecht - Arnhem, waarna er nog een aantal proefritten volgden. Bij NS wilde men de eerste locomotief opgeknapt hebben in de zomer van 1970. En het was 8 mei, nu dus iets meer dan 50 jaar geleden, toen de 1501 (de voormalige 27003) werd afgeleverd en op 12 juni 1970 in dienst gesteld.

Revisie

De locomotieven kregen een grote revisie in Tilburg. Die hield onder meer in de inbouw van ATB en de in Engeland gebruikte vacuümrem werd vervangen door de gangbare drukrem. De stroomafnemers werden vervangen door in Nederland gangbare type Faiveley AM-30 stroomafnemers. De stuurstanden werden verplaatst van links naar rechts, een eis die bij de latere serie 1600 van tafel ging. Aangebracht werden elektrische treinverwarming, zandstrooiers, slipbeveiliging en andere front- en sluitseinen. De draaistellen werden versterkt en aangepast om de remblokken te kunnen plaatsen De E27005 ging dienen als plukloc voor de overige zes locomotieven. De aanschaf en ‘bijhorende’ revisie voor de zes locomotieven kwam uit op een bedrag van 1.788.000 gulden.

Technische gegevens

De locomotieven werden gebouwd door British Railway Works te Gorton in 1953. Het elektrisch deel werd gebouwd door Metropolitan - Vickers. Zij hadden een lengte van 17.983 meter en een gewicht van 98 ton. De locomotief beschikte over 6 tractiemotoren van het type MV 146, die een vermogen leverden van 300 kW. Het totale continuvermogen bedroeg 1.800 kW, met een maximum van 2.058 kW. De overbreningsverhouding is 17:64, de wiel diameter was 1.100 mm en de minimale boogstraal was 120 meter. De maximale dienstsnelheid was 135 km/h, hoewel zij ontworpen waren voor 140 kilometer per uur.

Uitvoering

De locomotieven kwamen in Engeland in dienst in het zwart, kort daarna overgeschilderd in het 'Brunswick Green'. In 1960 werd de kleur lichtblauw. De E27000, E27001, E27003 en E27005 bleven groen en kwamen zo ook in Nederland aan. De overige locomotieven waren blauw bij aankomst in Nederland. Bij de NS kwamen ze in het bekende geelgrijs op de baan.
Zij waren hiermee de eerste locomotieven in deze kleurstelling. De nummers waren op de 1501 in eerste instantie alleen op de zijkanten van de cabines aangebracht, later kwamen de nummers ook op het front. Zoals gebruikelijk was in Engeland, waren de locomotieven voorzien van een naam, in dit geval namen van verschillende godinnen. De 1501 (voormalige 27003) had de naam Diana.

Inzet

De 1500-en werden hoofdzakelijk ingezet op de relatie Rotterdam (later Den Haag) - Venlo (- Keulen). De treinen bestonden in het begin uit rijtuigen Plan D, Plan K en Plan N, aangevuld met stalen D's, later vervangen door het nieuwe ICR. Ook waren de locomotieven onder meer te zien voor D-treinen die vanuit Hoek van Holland reden. Op deze manier kwamen ze ook in Utrecht en via het rijden van goederentreinen naar Roermond of Susteren ook in Maastricht voor het onderhoud.

Afscheid en afvoer

Met ingang van de zomerdienstregeling op 30 juni 1986 werden de locomotieven terzijde gesteld. Er werd onder grote belangstelling een aantal afscheidsritten gereden. Op 30 april 1986 was de Koninginnedagrit van de NVBS met de 1505 en zeven rijtuigen Plan E.
Op 14 juni 1986 vond dé afscheidsrit der afscheidsritten plaats, georganiseerd door de EM2 Locomotive Society. Alle vier de locomotieven waren in Tilburg nogmaals opgeknapt voor deze dag. De ritten waren ingelegd door bijna het gehele land en reden ook samen met SSN stoomlocomotief 65 018. Hoogtepunt van deze rit was een line up te Boxtel. Als eerste locomotief is ‘plukloc’ E27005 gesloopt. Als enige locomotief van de laatst overgebleven vier locomotieven werd de 1503 eind november 1986 gesloopt in Tilburg.

Museumlocomotieven

Er zijn drie 1500-en bewaard gebleven. De 1501 in Nederland en twee anderen in Engeland. De 1502 staat bij de EM2 Locomotive Society in het Midland Railway Centre Butterley in Derbyshire en staat heden ten dage in het zwart te pronken. De 1505 staat in NS kleurstelling in het Greater Manchester Museum of Science and Industry, gevestigd in het oudste spoorwegstation van Manchester. Bij de overdracht werd vastgelegd dat de locomotief niet in een andere kleurstelling geschilderd mag worden dan de NS huisstijl.

Werkgroep 1501

De 1501 is in Nederland bewaard gebleven dankzij het initiatief van een groep Rotterdamse machinisten die de ‘werkgroep 1501’ oprichtte om de loc te kunnen bewaren en te gebruiken voor speciale ritten. Op 11 december 1986 werd de locomotief gestald bij de lijnwerkplaats Feijenoord en in april 1987 definitief overgenomen van de NS. Momenteel staat de 1501 in afwachting van verdere ontwikkelingen in de museumwerkplaats in Blerick.